῾Η ἄποψις τοῦ Κώστα Γαβρᾶ, Μάρτιος 1998

 

῾Η δολοφονία τοῦ Γρηγορίου Λαμπράκη συνεκλόνισεν ἰδιαιτέρως κάθε σκεπτόμενο ἄνθρωπο, καὶ μάλιστα τοὺς πνευματικοὺς καὶ τοὺς ἀνθρώπους τῶν γραμμάτων. ῾Ο Βασίλης Βασιλικός συνέγραψε τότε, - μετὰ τὸ τέλος τῆς ἀνακρίσεως, ὅταν ἡ μυστικότης αὐτῆς ἔληξε καὶ ἡ δικογραφία καὶ τὰ στοιχεῖα της ἠδύναντο πλέον ἀπὸ κάθε ἐνδιαφερόμενον νὰ γίνουν γνωστά, - τὸ  μυθιστόρημά  του μὲ τὸν τίτλον  Ζ  -  ἀρχικὸν γράμμα τοῦ ρήματος εἰς τὸ σύνθημα «ὁ Λαμπράκης ζῇ», ποὺ ἠκούσθη κατὰ τὴν κηδείαν τοῦ δολοφονηθέντος καὶ ἔγινεν, ἀπὸ τότε καὶ ἐπὶ χρόνον μακρόν, καθημερινὴ κραυγὴ διαμαρτυρίας, ἰδίως τῆς νεολαίας, ἐναντίον τοῦ καθεστῶτος καταπιέσεως καὶ τυραννίας.

Τὸ μυθιστόρημα δὲν ἔχει τίποτε τὸ εὑρηματικόν καὶ μᾶλλον στερεῖται λογοτεχνικῆς πρωτοτυπίας, ἀφοῦ οὐσιαστικῶς ἀποτελεῖ μίαν σχεδὸν συρραφήν, μὲ ἀποσπασματικὴν παράθεσιν ὡρισμένων ἐντυπωσιακῶν γεγονότων ἀπὸ καταθέσεις, μαρτυρίες καὶ ἀπολογίες  τῆς ἀνακριτικῆς δικογραφίας. Προφανῶς ἀντίγραφον αὐτῆς εἶχεν εἰς τὴν διάθεσίν του ὁ συγγραφεύς, ἀφοῦ μόνον ἔτσι ἠμποροῦν νὰ ἐξηγηθοῦν ἀπομιμήσεις πιστὲς σημείων τῆς δικογραφίας. Ὅμως τὸ βιβλίον εἶχε τεραστίαν κυκλοφοριακὴν ἐπιτυχίαν, μεταφρασθὲν καὶ εἰς ἀρκετὰς ξένας γλώσσας. Ἡ ἐπιτυχία αὐτή, ἡ ὁποία  καὶ κατέστησε τότε γιὰ πρώτη φορὰ τὸν συγγραφέα του εὐρύτερα γνωστόν, ὠφείλετο κυρίως εἰς τὸ ἀντικείμενον τοῦ βιβλίου, λόγῳ τοῦ μεγίστου ένδιαφέροντος τοῦ κόσμου νὰ διαβάσῃ ὅ,τι σχετικὸ μὲ τὴν δολοφονία τοῦ Λαμπράκη καὶ κυρίως μὲ τὸ θαυμαζόμενο ἔργο τῆς ἀνακρίσεως.  Διὰ δὲ τοὺς ξένους τὸ ἐνδιαφέρον ὑπεκινήθη καὶ ἀπὸ τὰ γεγονότα, ὅτι εἶχεν ἐν τῷ μεταξὺ  ἐπιβληθῆ εἰς τὴν ῾Ελλάδα ἡ στρατιωτικὴ δικτατορία τῆς 21.4.1967, ὁ δὲ ᾽Ανακριτὴς Χρῆστος Σαρτζετάκης συμπεριελαμβάνετο μεταξὺ τῶν θυμάτων της : ἀπολυθεὶς ἀπὸ τὸ Δικαστικὸν Σῶμα, συλληφθείς, ἀγριώτατα βασανισθεὶς καὶ κρατηθείς, χωρὶς νὰ παραπεμφθῇ εἰς δίκην, ἐπὶ ἔτος περίπου, γεγονότα, τὰ ὁποῖα καὶ ἔγιναν ἀμέσως πασίγνωστα εἰς ὁλόκληρον τὸν κόσμον.-

 Μεταξὺ τῶν ἀναγνωστῶν τοῦ βιβλίου καὶ ὁ σταδιοδρομῶν εἰς τὸ Παρίσι ῞Ελλην σκηνοθέτης Κώστας Γαβρᾶς, συγκλονισθεὶς καὶ αὐτὸς ἀπὸ τὰ γεγονότα τῆς Θεσσαλονίκης, ὁ ὁποῖος καὶ συνέλαβε μὲ τὴν ἀνάγνωσίν του τὴν ἰδέαν τῆς μεταφορᾶς τῆς ὑποθέσεως εἰς τὴν ὀθόνην. ᾽Ιδέαν, τὴν ὁποίαν καὶ ἐπραγματοποίησε βάσει σεναρίου τοῦ ἱσπανογάλλου Jorge Semprun. ῾Η ὁμότιτλος τοῦ βιβλίου κινηματογραφικὴ αὐτὴ ταινία «Ζ», εἰς τὴν ὁποίαν μάλιστα προεισαγωγικῶς ρητῶς ἀναφέρεται, ὅτι ἡ ὁμοιότης τῆς ὑποθέσεως πρὸς ἀληθινὰ πρόσωπα καὶ γεγονότα εἶναι ἠθελημένη, καὶ προειδοποιοῦντο ἔτσι οἱ θεαταί, ὅτι δὲν ἀποτελοῦσε προϊὸν δημιουργικῆς φαντασίας, εἶχε καταπληκτικὴν, παγκόσμιον ἐπιτυχίαν. Ἡ ταινία προεβάλλετο ἐπὶ μῆνας καὶ ἔτη εἰς τὰς μεγαλυτέρας πόλεις τῆς Εὐρώπης καὶ γενικῶς τοῦ ἐξωτερικοῦ. ῾Εκατομμύρια θεαταὶ εἰς ὁλόκληρον τὸν κόσμον τὴν ἀπήλαυσαν, συνετέλεσε δὲ ὄχι ὀλίγον καὶ εἰς τὴν συνειδητοποίησιν παγκοσμίως καὶ τῶν συνθηκῶν τῆς πολιτικῆς ἐκείνης δολοφονίας, ἀλλὰ καὶ τῶν δεινῶν τοῦ ῾Ελληνικοῦ λαοῦ ἀπὸ τὸ τυραννικὸν καθεστὼς τῆς ἐχούσης ἐν τῷ μεταξὺ ἐπιβληθῆ στρατιωτικῆς δικτατορίας.

Μετὰ τὴν ἀνάδειξιν τοῦ τότε ᾽Ανακριτοῦ Χρήστου Σαρτζετάκη εἰς τὴν Προεδρίαν τῆς Δημοκρατίας πολιτικοὶ ὑπολογισμοί, ἐμπάθεια καὶ φθόνος ὡδήγησαν ἐλαχίστους εἰς ἀξιοθρηνήτους μωρίας. ῎Εφθασαν νὰ ἰσχυρίζωνται δημοσίως, ὅτι δὲν ἦσαν τὰ ἔργα καὶ ἡ συνεχὴς δημοκρατικὴ τοῦ τότε  ᾽Ανακριτοῦ πολιτεία, ποὺ τὸν ἀνέδειξαν μετὰ 22 χρόνια  (1963 – 1985) εἰς τὸ ἀνώτατον ἀξίωμα τῆς Πολιτείας, ἀλλὰ ἡ ἐξεικόνισις αὐτῶν, ἀπὸ τὸν Βασιλικὸν εἰς τὸ βιβλίον του «Ζ» ἢ ἀπὸ τὸν Γαβρᾶν εἰς τὴν ταινίαν του ! ῞Ωστε ὄχι ἡ πραγματικότης, ἀλλὰ τὸ εἴδωλόν της ! Δὲν συνετέλεσεν ἡ οὐσία, ἀλλὰ ἡ πολὺ μεταγενεστέρα ἐμφάνισίς της εἰς τὸ κοινόν ! Καὶ μάλιστα, διὰ τοὺς ἀνοήτους αὐτούς, δὲν ἔφθανε τὸ γεγονός, ὅτι ἐξ αἰτίας τῆς ὑποθέσεως ἐδημιουργήθη πολιτικὴ κρίσις, ὅτι ἐπὶ σειρὰν μηνῶν ὁ ᾽Ανακριτὴς καὶ αἱ ἐνέργειαί του ἐδέσποσαν εἰς τὸ ἐνδιαφέρον τῆς δημοσίας κοινῆς γνώμης, ὅπως τὸ φανερώνουν τὰ καθημερινὰ δημοσιεύματα τοῦ τύπου τῆς ἐποχῆς, ὅτι ὁ ᾽Ανακριτὴς εἶχε τύχει πρωτοφανῶν ἐπισήμων δημοσίων ἐγκωμίων εἰς τὴν Βουλὴν διὰ τὸ ἔργον, τὴν ἀφοβίαν καὶ τὴν εὐτολμίαν του, ὅτι ἡ ἀνάκρισις μὲ τὴν πορείαν της εἶχε  προκαλέσει καὶ διεθνὲς ἐνδιαφέρον. ῎Οχι, αὐτὰ διὰ τοὺς ἀνοήτους καὶ φθονεροὺς δὲν ἀρκοῦσαν ! ῎Επρεπε, εἶχε κανεὶς ἀνάγκη, διὰ νὰ πληροφορηθῇ τὴν οὐσίαν νὰ διαβάσῃ προηγουμένως τὸ βιβλίον ἢ νὰ παρακολουθήσῃ τὴν ταινίαν ! ᾽Ακόμη καὶ οἱ ὑπεύθυνες πολιτικὲς δυνάμεις τῆς χώρας, κατὰ τὴν λογικὴν τῶν φθονερῶν καὶ ἀνοήτων, προηγουμένως δὲν ἐγνώριζαν τίποτε, δὲν παρακολουθοῦσαν τὰ γεγονότα, δὲν εἶχαν μάτια γιὰ νὰ ἰδοῦν (τὶ ἔγραφεν ἐπὶ ἔτη διὰ τὸν ᾽Ανακριτήν, τοὺς ἀγῶνες του καὶ τὰ ἐπὶ δικτατορίας πάθη του, ὁ τύπος) καὶ αὐτιὰ γιὰ νὰ ἀκούσουν (τὴν ἔκτασι τῆς ἀπηχήσεως αὐτῶν εἰς τὴν λαϊκὴν συνείδησιν), ἀλλὰ τὸ βιβλίον ἢ τὴν ταινίαν ἐπερίμεναν διὰ νὰ πληροφορηθοῦν τὰ τῆς προσωπικότητος καὶ τῆς πολιτείας τοῦ Σαρτζετάκη, προκειμένου νὰ μάθουν ποιὸς εἶναι καὶ νὰ τὸν ἐπιλέξουν διὰ τὴν Προεδρίαν τῆς Δημοκρατίας ! Καὶ ἡ δημοσιογραφικὴ μωρία καὶ ἀρρωστημένη κακεντρέχεια συνεπέρανε : ὄχι τὰ ἔργα του, ἀλλὰ τὸ βιβλίον καὶ ἡ ταινία ἔπλασαν τὴν εἰκόνα καὶ ἀνέδειξαν τὸν ᾽Ανακριτήν, ἄρα τὸν Σαρτζετάκη τὸν ἔκανε Πρόεδρο ὁ Βασιλικὀς ἢ ὁ Γαβρᾶς !

῞Οταν ὅμως ἀπετολμήθη τέτοια βλακώδης ἐρώτησις, μὲ τὴν προφανῆ προσδοκίαν καταφατικῆς ἀπαντήσεως, ὁ Γαβρᾶς παρετήρησε :

 

« ... (τὸν Σαρτζετάκη) δὲν τὸν ἔκανα ἐγὼ Πρόεδρο. ᾽Εκεῖνος μὲ ἔκανε ὅ,τι εἶμαι. Πρέπει νὰ τὰ βάλουμε τὰ πράγματα στὴ θέσι τους.

ΕΡΩΤ.- ᾽Εκεῖνος σᾶς ἄνοιξε μιὰ πόρτα καὶ σεῖς τοῦ ἀνοίξατε μιὰ ἄλλη ;

ΑΠΑΝΤ.-  Αὐτὸς ἄνοιξε μιὰ τεράστια πόρτα, γιατὶ χωρὶς αὐτὸν δὲν θὰ ὑπῆρχε ἡ ῾Ιστορία. Μποροῦσε ὁποιαδήποτε στιγμὴ νὰ σταματήσῃ, μὲ τὶς εὐχαριστίες ὅλου τοῦ κόσμου καὶ νὰ γίνῃ καὶ ᾽Αρεοπαγίτης».

 

[ Ἀπὸ τὴν συνέντευξιν τοῦ Κώστα Γαβρᾶ  εἰς τὸ περιοδικὸν STATUS,

τεῦχος 120, Μάρτιος 1998, σελ. 23 ἑπ., ἰδίᾳ σελ. 26].