ΚΡΙΤΙΚΑΙ ΑΠΟΤΙΜΗΣΕΙΣ

β) Προέδρου καὶ Εἰσαγγελέως τοῦ Ἀρείου Πάγου τῆς Γαλλίας

Παρίσι, 13.5.1986. Ὁμιλία εἰς πανηγυρικὴν συνεδρίασιν τοῦ Ἀρείου Πάγου τῆς Γαλλίας (Cour de Cassation).

Κατὰ τὴν ἐπίσημον ἐπίσκεψίν του εἰς τὴν Γαλλίαν (Παρίσι) ὁ Πρόεδρος τῆς Ἑλληνικῆς Δημοκρατίας Χρῆστος Α. Σαρτζετάκης ἐτιμήθη τὴν 13^ην Μαΐου 1986 καὶ εἰς εἰδικὴν πανηγυρικὴν συνεδρίασιν τῆς Ὁλομελείας τοῦ Ἀρείου Πάγου τῆς Γαλλίας ( Ἀκυρωτικοῦ Δικαστηρίου, Cour de Cassation).  Κατ’ αὐτὴν τὸν Ἕλληνα Πρόεδρον προσεφώνησαν ἡ Πρόεδρος  (Premier Président) Κυρία Simone Rozès καὶ ὁ Εἰσαγγελεὺς (Procureur Général) τοῦ Ἀκυρωτικοῦ Κύριος Pierre Arpaillange (μεταγενεστέρως διατελέσας καὶ Ὑπουργὸς Δικαιοσύνης) καὶ τοῦ ἀπενεμήθη τὸ μετάλλιον τοῦ Ἀνωτάτου αὐτοῦ Δικαστηρίου. Ἐδῶ ἀκολουθοῦν τμῆμα τῆς προσφωνήσεως τῆς Προέδρου καὶ ὁλόκληρος ἡ προσφώνησις τοῦ Εἰσαγγελέως τοῦ Ἀκυρωτικοῦ.

Ἡ Πρόεδρος τοῦ Ἀκυρωτικοῦ Κυρία Simone Rozès εἶπεν εἰς τὴν προσφώνησίν της, μεταξὺ ἄλλων, τὰ ἑξῆς :

« Εἶναι ἡ πρώτη φορὰ εἰς τὴν δικαστικήν μας Ἱστορίαν, κατὰ τὴν ὁποίαν τὸ Ἀκυρωτικὸν Δικαστήριον ἔχει τὴν τιμήν, νὰ ὑποδέχεται ἐντὸς τῶν τειχῶν του τὸν πρῶτον ἄρχοντα μιᾶς ξένης χώρας.

Ὅτι αὐτὸς εἶναι ὁ πρῶτος ἄρχων τῆς Ἑλληνικῆς Δημοκρατίας εἶναι γιὰ μᾶς πηγὴ ζωηρῶν ἱκανοποιήσεων καὶ ὅτι αὐτὸς εἶσθε σεῖς μᾶς γεμίζει μὲ ὑπερηφάνεια.

....... Ἀλλά, πέρα ἀπὸ τὴν εὐχαρίστησι, ποὺ πολὺ φυσικὰ αἰσθανόμεθα, νὰ ὑποδεχώμεθα ἕνα «συνάδελφο» διάσημο, ἐπιθυμοῦμε  νὰ σᾶς ἐκφράσουμε τὸν βαθὺν θαυμασμόν μας, γιὰ ἐκεῖνον ὁ ὁποῖος, είς τὴν ὑπηρεσίαν τῆς Δικαιοσύνης, προσέφερε, χάριν τοῦ συνόλου τοῦ Δικαστικοῦ Σώματος, ὑπόδειγμα θάρρους, ἀκεραιότητος καὶ ἀνεξαρτησίας, τῶν ὁποίων τὸ τίμημα συμβαίνει νὰ εἶναι ἡ ζωή.

.......  Βεβαίως οἱ περιστάσεις δὲν φέρουν ὅλους τοὺς Δικαστὰς ἀντιμετώπους τῶν κινδύνων, ποὺ σεῖς διετρέξατε, ἀλλὰ καλῶς γνωρίζομεν, ὅτι γιὰ τὴν ἐνάσκησι αὐτοῦ τοῦ «ἐπαγγέλματος», - ποὺ δὲν εἶναι ἐπάγγελμα ὅπως τὰ ἄλλα, -  σὲ ὁποιοδήποτε ἐπίπεδο τῆς δικαστικῆς ἱεραρχίας καὶ ἂν εὑρίσκεται κανείς, πρέπει νὰ ἀναπτύξῃ αὐτὲς τὶς ἀρετές, τὶς ὁποῖες σεῖς τόσο λαμπρὰ ἐπεδείξατε.

.......  Ἡ μοναξιὰ τοῦ «ἀποφασίζοντος» εἶναι ἡ μοῖρα πολλῶν καθηκόντων εἰς τὴν δικαστικήν μας ὀργάνωσιν, ὅπως καὶ εἰς τὴν ἰδικήν σας, καὶ τὸ νὰ πορεύεται ἕνας τὸν ἴσιο δρόμο, ἀδιαφορῶν γιὰ τὶς πιέσεις ἀπὸ ὅπου καὶ ἂν προέρχονται καὶ ὁποιαδήποτε μορφὴ κι’ἂν παίρνουν, τὸ νὰ ἀποδέχεται τὶς συνέπειες, ποὺ ἀναπόφευκτα αὐτὴ ἡ στάσις συνεπιφέρει, μὲ μιὰ λέξι, τὸ νὰ ἀγωνίζεται κανεὶς μόνον γιὰ τὸν θρίαμβον τῆς Δικαιοσύνης, αὐτὸ εἶναι ἀκριβῶς τὸ μήνυμα, ποὺ τὸ πρόσωπό σας μᾶς φέρει καὶ τὸ ὁποῖον θὰ βοηθήσῃ ἴσως  κάποιον ἀπὸ μᾶς κατὰ τὴν ὥρα δυσκόλων ἐπιλογῶν.

....... Μὲ τὴν δρᾶσι σας ἐδικαιολογήσατε τοὺς λόγους τοῦ Θουκυδίδου : « ὅλοι, ὑποκείμενοι μόνον εἰς τοὺς νόμους, ἀπολαμβάνουμε τὴν ἰσότητα∙ ἡ ὑπόληψις δὲν ἀπονέμεται παρὰ κατ’ ἀξίαν∙ τὰ ἀξιώματα, ποὺ τὸ κράτος ἀπονέμει ἐπιτυγχάνονται μὲ τὴν ἀρετή, ὄχι μὲ ἕνα οἱοδήποτε προνόμιο»......

Ὁ Εἰσαγγελεὺς τοῦ Ἀκυρωτικοῦ Κύριος Pierre Arpaillange εἰς τὴν προσφώνησίν του εἶπε τὰ ἀκόλουθα :

Κύριε Πρόεδρε τῆς Δημοκρατίας,

Ἐμεῖς οἱ Γάλλοι Δικασταὶ αἰσθανόμεθα τὴν ὑψίστη τιμή, νὰ ὑποδεχώμεθα σ’ αὐτοὺς τοὺς χώρους ἕνα Ἀρχηγὸν Κράτους, ὁ ὁποῖος κατὰ μίαν δραματικὴν περίοδον εἰς τὴν Ἕλλάδα ἤξερε νὰ ‘πῇ τὸ «ὄχι», σὲ δύο περιπτώσεις, εἰς τοὺς ἐξουσιάζοντες, οἱ ὁποῖοι κυριαρχοῦσαν τότε εἰς τὴν χώραν του.

Εἴμεθα ἀκόμη περισσότερον ὑπερήφανοι, διότι αὐτὸς ὁ ἄνθρωπος εἶναι δικαστής, μὲ τὴν πλήρη σημασία τῆς λέξεως, καὶ διότι ἡ ἀξία του καὶ οἱ ἀρετές του ἀνεγνωρίσθησαν ἀπὸ τὸν λαόν, ὁ ὁποῖος ήθέλησε νὰ τὸν τιμήσῃ ἀναβιβάζοντάς τον εἰς τὸ ὑπέρτατον ἀξίωμα.

Αὐτό, τὸ ὁποῖον ἔκανε, ἴσως σήμερα, μὲ τὴν φθορὰ τοῦ χρόνου, νὰ φαίνεται σχετικῶς ὀλιγώτερον κινδυνῶδες σ’αὐτούς, ποὺ δὲν εἶχαν τὸ θάρρος του , ἢ οἱ ὁποῖοι δὲν ἔζησαν τὶς περιστάσεις αὐτῆς τῆς «ἐπικινδύνου ἐποχῆς».

Αὐτὴ ἡ ὑποδειγματικὴ στάσις θὰ ὑπενθυμίζῃ εἰς τὶς παροῦσες καὶ μέλλουσες γενεὲς τῆς ἱστορίας μας τὸ παράδειγμα, ὅτι  ἕνας δικαστὴς δὲν πρέπει ποτέ, τονίζομεν ποτέ, νὰ περιχαρακοῦται πίσω ἀπὸ τὸν «δικαστικὸν μηχανισμὸν» (l’ «appareil judiciaire») γιὰ νὰ ξεφύγῃ ἀπὸ τὸ χρέος του ὡς ἀνθρώπου∙ ἔχει τὴν ὑποχρέωσι, σὲ ὅλες τὶς περιστάσεις, νὰ ἀνταποκρίνεται εἰς τὴν ἀξίωσι ὑπευθυνότητος καὶ ἀξιοπρεπείας, ποὺ τὰ καθήκοντά του συνεπάγονται, ἀρνούμενος κάθε συμβιβασμόν.

Κύριε Πρόεδρε τῆς Δημοκρατίας, ἠννοήσατε ἤδη διατί, εὐχόμενος σὲ σᾶς τὸ καλῶς ὁρίσατε εἰς τὸ Ἀκυρωτικὸν Δικαστήριον, ἐπιθυμῶ, μέσῳ τοῦ προσώπου σας, νὰ ἀπευθύνω ἕνα ἀδελφικὸν χαιρετισμὸν εἰς τὸν λαὸν καὶ τὴν αἰωνίαν Ἑλλάδα, ἡ ὁποία  εὑρίσκεται εἰς τὴν καρδιὰ ὅλων τῶν ἀνθρώπων τῆς Δύσεως.

Ἐννοεῖτε ἐπίσης διατί, παρὰ τὴν ἀναγκαίαν ἐκ τοῦ πρωτοκόλλου βραχύτητα τοῦ λόγου μου, ὀφείλω νὰ ἀναφερθῶ σὲ ὡρισμένες διαδρομὲς τὴς ζωῆς σας, οἱ ὁποῖες θὰ ὑπενθυμίσουν εἰς τὰ δύο μας «παλαιὰ ἔθνη τοῦ πνεύματος» ὡρισμένες ἀπὸ τὶς πράξεις των  τῶν χρόνων τὼν ἀνταρτῶν καὶ τῆς Ἀντιστάσεως.

Μόλις ὡμίλησα γιὰ τὴν δύναμιν τοῦ «ὄχι» καὶ ὑπέμνησα τὴν Ἀντίστασιν.  Τὸ ἔπραξα μὲ ἕνα τρόπον αὐθόρμητον. Κατ’ ἀλήθειαν πρόκειται ἀσφαλῶς γιὰ τὴν ἀναπόλησι μιᾶς φράσεως, ποὺ προέφερεν ὁ André Malraux  τὸ 1959 εἰς τὴν Ἀκρόπολιν : « ὁ λαὸς τῆς ἐλευθερίας (πρόκειται γιὰ τὸν ἑλληνικὸ λαό) εἶναι αὐτός, γιὰ τὸν ὁποῖον ἡ ἀντίστασις εἶναι μιὰ παράδοσις ἀνὰ τοὺς αἰῶνες, αὐτός, τοῦ ὁποίου ἡ σύγχρονη ἱστορία εἶναι ἐκείνη μιᾶς ἀνεξάντλητης Ἑλλάδος τῆς ἀνεξαρτησίας, ὁ μόνος λαός, ὁ ὁποῖος ἑορτάζει μιὰ ἑορτὴ τοῦ «ὄχι»...»

Αὐτὸς ὁ λαὀς, περὶ τοῦ ὁποίου ἤδη ὁ Κικέρων ἔλεγεν «ὅτι εἶχεν ἐκπολιτίσει ὅλα τὰ ἔθνη μὲ τὸ νὰ τὰ διδάσκῃ τὸν ἀνθρωπισμὸ καὶ νὰ δώσῃ εἰς τὴν Ρώμην ὅλα τὰ φῶτα, τὰ ὁποῖα κατεῖχε».

Αὐτὴ ἡ ἀκτινοβολία εὐτυχῶς δὲν ἐσταμάτησεν εἰς τὴν Ρώμην. Ἔφθασε μέχρις ἡμῶν. Αἱ Ἀθῆναι μᾶς ἐδίδαξαν τὴν δημοκρατία, τὶς ἀρετὲς τοῦ δημοκρατικοῦ πολιτεύματος καὶ τὸ τίμημα τῆς ἐλευθερίας. Τονίζω τὸ τίμημα, διότι τελικῶς ἡ χώρα σας, Κύριε Πρόεδρε, διὰ μέσου τῶν αἰώνων, καὶ δυστυχῶς μέχρι μιᾶς προσφάτου περιόδου, ὤφειλε νὰ μάχεται διαρκῶς πρὸς ὑπεράσπισιν τῆς ἐλευθερίας της.

Ὅλες τὶς φορές, μὲ θάρρος καὶ ἀνθεκτικότητα, ὁ ἑλληνικὸς λαὸς ἐθριάμβευσε. Εἶσθε, Κύριε Πρόεδρε τῆς Δημοκρατίας, ἡ ζωντανὴ μαρτυρία, τὸ σύμβολον, ταὐτοχρόνως αὐτοῦ τοῦ ἀγῶνος καὶ τῆς νίκης του. 

Ταχθήκατε πολὺ ἐνωρὶς σ’ αὐτὸν τὸν δρόμο..

Ὡς δικαστὴς ὡρισθήκατε Ἀνακριτὴς εἰς τὴν συγκλονιστικὴν ὑπόθεσιν τῆς δολοφονίας τοῦ βουλευτοῦ Λαμπράκη.

Ἦλθατε ἀντιμέτωπος πρὸς τὴν κρατικὴν σκοπιμότητα (raison d’ État) καὶ τὴν ἀπερρίψατε. Ἡ ἀποφασιστικότης σας καὶ ἡ διορατικότης σας ὑπῆρξαν οἱ πλέον ἰσχυρές : ξέρατε νὰ ὁδηγήσετε τὴν ἀνάκρισι μέχρι τέλους καὶ νὰ ἀποκαλύψετε τὶς εὐθῦνες τῶν δραστῶν καὶ τῶν συνενόχων των.

Τὸ θάρρος σας καὶ ἡ ἀκεραιότης σας ἐπέσυραν τὸν θαυμασμόν. Ἠμπορέσατε νὰ δοκιμάσετε ἐκ τοῦ λόγου τούτου ὑπερηφάνεια ..., ἀλλὰ καὶ πικρίαν, ὅταν μερικὰ χρόνια ἀργότερα οἱ ἀναμιχθέντες ἀξιωματικοὶ ἀποκατεστάθησαν, ἐνῷ ὁ δικαστής των ἀπελύθη. Γιὰ νὰ μὴν ἀπογοητευώμεθα, ἂς σκεπτώμεθα στὶς ἀξιοσημείωτες περιστάσεις τῆς ζωῆς μας, ὅτι τὸ σπουδαῖον δὲν εἶναι ἀναγκαίως τὸ νὰ ἐπιτυγχάνει κανείς, πρᾶγμα ποὺ  δὲν διαρκεῖ ποτὲ, ἀλλὰ τὸ νὰ ἦτο παρὼν τὴν στιγμὴ ποὺ ἔπρεπε, πρᾶγμα ποὺ εἶναι ἀνεξάλειπτο...

Ἀπελύθητε κατ’ ἐφαρμογὴν ἑνὸς παρανόμου διατάγματος ἀναστείλαντος ἐπὶ τρεῖς ἡμέρες τὴν ἰσοβιότητα τῶν δικαστῶν, γιὰ νὰ ἐπιτραπῇ ἡ «ἐξυγίανσις τῆς Δικαιοσύνης». Ὅλοι γνωρίζουμε τὶ ἠμπορεῖ νὰ σημαίνουν οἱ λέξεις αύτές !

Ἀλλὰ μὲ τὸ νὰ ἀπολυθεῖτε δὲν ἀρκοῦσε πλέον. Ἔπρεπε νὰ σᾶς ἐμποδίσουν νὰ ὁμιλεῖτε καὶ νὰ ἐνεργεῖτε. Τὸ 1970, παραμονὴ τῶν Χριστουγέννων, κατὰ περιφρόνησιν ὅλων τῶν ἰσχυόντων κανόνων δικαίου, ἡ στρατιωτικὴ ἀστυνομία περιεκύκλωσε τὴν οἰκία σας καὶ προέβη εἰς τὴν σύλληψί σας. Εἴχατε φυλακισθῆ τότε καὶ τεθῆ σὲ ἀπομόνωσι εἰς τὸ θλιβερὰ διάσημο «εἰδικὸ τμῆμα» τῆς στρατιωτικῆς ἀστυνομίας τῶν Ἀθηνῶν. Μιὰ μεγάλη δίκη παρεσκευάζετο εἰς βάρος σας.

Γιὰ τὴν χώρα σας, ὑπῆρξε μιὰ μαύρη περίοδος ἐπὶ τῆς ὁποίας δὲν θὰ ἐκταθῶ, παρὰ γιὰ νὰ ‘πῶ, ὅτι οἱ λέξεις «βασανιστήρια» καὶ «συλλήψεις αὐθαίρετες» ἔγιναν γιὰ σεβαστὸν ἀριθμὸ συμπολιτῶν σας, ὄχι μόνον τραγικὲς ἔννοιες, ἀλλὰ φρικώδεις πραγματικότητες, τῶν ὁποίων ὑπήρξατε προσωπικῶς θῦμα.

Αὐτὲς οἱ δοκιμασίες, ποὺ ξεπεράσατε μὲ ἡρωισμό, σᾶς ἔκαναν παράδειγμα γιὰ τὴν Δικαιοσύνη, γιὰ ὅλες τὶς Δικαιοσύνες καὶ πέρα ἀπὸ τὰ σύνορα τῆς χώρας σας.

Αὐτὴ ἡ πάγκοινη ἐπίγνωσις , κτηθεῖσα χωρὶς νὰ τὸ ἐπιδιώξετε, ἔφθασε σὲ τέτοιο βαθμό, ὥστε ἡ συγκίνησις γιὰ τὴν φυλάκισί σας ὑπῆρξε, τὸ γνωρίζετε, ἀξιοσημείωτη. Ὅλες οἱ γαλλικὲς ὀργανώσεις δικαστῶν καὶ δικηγόρων, πολυάριθμες ξένες ἑνώσεις, ὅποια καὶ νὰ ἦτο ἡ εὐαισθησία τῆς καθεμιᾶς, ἐξεδήλωσαν γιὰ τὰ δικαιώματα τοῦ Ἀνθρώπου τὴν ἀνησυχία των καὶ τὴν ἀγανάκτησί των.

Στὸ πρόσωπό σας, σ’ ἕνα κράτος τῆς Εὐρώπης φιλικὸ πρὸς τὴν Γαλλία, εἶναι ἕνας δικαστής, ποὺ τὸν ἔπλητταν  μὲ μόνη αἰτία, ὅτι, χωρὶς νὰ παραχωρήσῃ τίποτε, εἶχε πλήρως  ἀφοσιωθῆ σ’ ἕνα ἐπάγγελμα βιωμένο ὡς ἰδεῶδες καὶ ὡς πάθος.  Εἶναι αὐτὴ ἡ ἰδέα τῆς Δικαιοσύνης, τὴν ὁποίαν ἐφυλάκιζαν. Καὶ εἶναι ἴσως ἐξ αἰτίας τῆς συνειδητοποιήσεως αύτῆς, ἡ ὁποία ἐξηπλώνετο, ποὺ ἡ δικτατορία σᾶς ἄφισεν ἐλεύθερο τὸ 1971, χωρὶς νὰ ἀποτολμήσῃ νὰ σᾶς ὁδηγήσῃ σὲ δίκη.

Ἀλλὰ ἡ Δικαιοσύνη παρέμεινε ζωντανὴ εἰς τὴν χώρα σας, χάρις σὲ σᾶς, κατὰ τὰ σκοτεινὰ αὐτὰ χρόνια, τὰ ὁποῖα ἐζήσατε ἐν άντιστάσει. Κανένας δὲν ἠπατήθη περὶ αὐτοῦ. Ἀργότερα μετὰ τὴν ἐπιστροφὴ τῆς Ἑλλάδος εἰς τὴν δημοκρατίαν, ἐνῷ ἑδρεύατε εἰς τὸ Ἀκυρωτικὸν Δικαστήριον  (Ἄρειον Πάγον) καὶ τηρούσατε ἀποστάσεις ἀπὸ τὴν πολιτικὴ ζωή, οἱ ὑψηλὲς ἀξίες τῆς Δικαιοσύνης, τοῦ Δικαίου καὶ τῆς ἠθικῆς, τὶς ὁποῖες ἐνεσαρκώνατε, σᾶς ὑπέδειξαν διὰ τὸ ἀνώτατον ἀξίωμα, τὸ ὁποῖον καὶ ἀνελάβατε τὴν 29^ην Μαρτίου 1985.

Εἴμεθα βαθύτατα συγκινημένοι διότι ὑποδεχθήκαμε διὰ πρώτην φορὰν εἰς τὸ Γαλλικὸν Ἀκυρωτικὸν ἕνα Ἀρχηγὸν Κράτους. Εἴμεθα ὑπερήφανοι, διότι αὐτὸς εἶναι Ἀρχηγὸς Κράτους μιᾶς φίλης χώρας, ἡ ὁποία ἤξερε νὰ ἀγωνίζεται ἐναντίον αὐτῆς τῆς ὑπάτης καταπτώσεως : ἐννοῶ ἐκείνης μιᾶς χώρας χωρὶς Δικαιοσύνην ».