·        Λόγος εἰς τὸ Εὐρωκοινοβούλιον, 15.11.1988 

Στρασβοῦργον, 15.11.1988. Λόγος εἰς τὸ Εὐρωπαϊκὸν Κοινοβούλιον.

Κατὰ τὸ δεύτερον ἑξάμηνον τοῦ 1988 ἡ ῾Ελλὰς ἤσκει τὴν Προεδρίαν τῆς Εὐρωπαϊκῆς Κοινότητος. Κατὰ τὰ εἰθισμένα, ὁ ᾽Αρχηγὸς

τοῦ ἀσκοῦντος ἑκάστοτε τὴν Προεδρίαν κράτους καλεῖται καὶ ἐκφωνεῖ λόγον ἐνώπιον τοῦ Εὐρωπαϊκοῦ Κοινοβουλίου. ῎Ετσι ἐκλήθη καὶ ὁ  Χρῆστος Α. Σαρτζετάκης, ἐκφωνήσας τὴν 15.11.1988 τὸν ἀκόλουθον λόγον. Τούτου προτάσσεται

ἐνταῦθα εἰσαγωγικὸν σχόλιον, καταχωρισθὲν εἰς τὸν τόμον ἔτους 1990, σελ. 33 ἑπ., τοῦ ἐκδιδομένου εἰς τὴν Θεσσαλονίκην ὑπὸ τοῦ Γιάννη Σφενδόνη  "ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΥ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΥ", ἔχον δὲ οὕτω :

« Μὲ τὸν προσήκοντα σεβασμὸ πρὸς τὸν θεσμό, ποὺ ἐκφράζει, ἀλλὰ καὶ τὴν ἐξαιρετικὴ ἐκτίμησι πρὸς τὸν ξεχωριστὸ Δικαστή, ἄψογο Πρόεδρο καὶ μεγάλο Πατριώτη, τὸ «Μακεδονικὸν ῾Ημερολόγιον» παρουσιάζει μὲ ὑπερηφάνεια τὸ πολυσήμαντο πνευματικὸ πόνημα τοῦ Προέδρου τῆς ῾Ελληνικῆς Δημοκρατίας κυρίου Χρ. Α. Σαρτζετάκη.

Στρασβοῦργον, 15.11.1988. Μὲ τὸν Πρόεδρον τοῦ Εὐρωπαϊκοῦ Κοινοβουλίου Λόρδον Πλάμπ.

῍Ας ἀποφύγουμε τοὺς ἐπαινετικοὺς σχολιασμοὺς καὶ ἂς ἀφήσουμε τοὺς ἀναγνῶστες μας νὰ ἀπολαύσουν ἕνα πόνημα εὐθύνης καὶ σοφίας, δοσμένο σὲ τέλεια ἑλληνικὰ μὲ γλαφυρὸ τρόπο.  Νὰ ἐπισημάνουμε μόνον τοὺς ἐντυπωσιακοὺς ὁραματισμούς, ποὺ περιέχονται στὸ κείμενο, ποὺ μετὰ τὶς κοσμογονικὲς ἐξελίξεις τῶν τελευταίων ἡμερῶν στὴν ᾽Ανατολικὴ Εὐρώπη καὶ τὸν κόσμο ὅλο, παίρνουν διαστάσεις συγκλονιστικῶν προφητειῶν πρὸς τὴν κατεύθυνσι τῆς Εὐρώπης τῶν πολιτῶν. »

ΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ

ΧΡΗΣΤΟΥ Α. ΣΑΡΤΖΕΤΑΚΗ

ΕΝΩΠΙΟΝ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ

(Στρασβοῦργον, 15η Νοεμβρίου 1988)

Κύριε Πρόεδρε, Κυρίες καὶ Κύριοι,

Αἰσθάνομαι ἰδιαίτερη χαρὰ καὶ συγκίνησι, διότι, χάρις εἰς τὴν εὐγενικὴ πρόσκλησι τοῦ Προέδρου τῆς ὑποδειγματικῆς αὐτῆς σύγχρονης ἀμφικτυονίας, μοῦ δίδεται σήμερα ἡ εὐκαιρία νὰ ὁμιλήσω πρὸς ῾Υμᾶς, τοὺς ἐκλεγμένους ἐκπροσώπους τῶν λαῶν τῆς ὑπὸ ἐκκόλαψιν ῾Ηνωμένης Εὐρώπης.

῾Η χαρὰ καὶ ἡ συγκίνησίς μου εἶναι εὐεξήγητες : ᾽Εκτρέφονται ἀπὸ τὴν ἐπίγνωσι τῆς ἀναντίρρητης ἀλήθειας, ὅτι τὸ Εὐρωπαϊκὸν Κοινοβούλιον ἀποτελεῖ κατ᾽ οὐσίαν τὸν θεμελιωδέστερον θεσμὸν τῆς Εὐρωπαϊκῆς μας Κοινότητος. Δικαιολογοῦνται ἐπίσης ἀπὸ τὸ γεγονός, ὅτι εὑρίσκομαι ἀνάμεσά Σας ὡς ὁ πρῶτος πολίτης μιᾶς χώρας, τῆς ῾Ελλάδος, ἡ ὁποία ὑπῆρξεν ἡ πρώτη σὲ παγκόσμιο ἐπίπεδο τροφὸς τῆς Οἰκουμενικῆς ᾽Ιδέας, μὲ τὸ περίφημον ἐκεῖνο τοῦ Δημοκρίτου «ἀνδρὶ σοφῷ πᾶσα γῆ βατή· ψυχῆς γὰρ ἀγαθῆς πατρὶς ὁ ξύμπας κόσμος» καὶ τὸ ἰσάξιον τοῦ ᾽Αλκιδάμαντος «ἐλευθέρους ἀφῆκε πάντας Θεός· οὐδένα δοῦλον ἡ φύσις πεποίηκε»· ἀλλὰ πρώτη καὶ εἰς τὴν ὑλοποίησι τοῦ ἰδεώδους αὐτοῦ μὲ τὴν σύμπηξι συμπολιτειῶν, τῶν ἀμφικτυονιῶν, προδρόμου μορφῆς ὅλων τῶν μεταγενεστέρων, καὶ τῶν σημερινῶν, μορφῶν διαπολιτειακῶν συσσωματώσεων. Τέλος, ἂς μοῦ ἐπιτραπῇ νὰ σημειώσω, ὅτι ἀπὸ τὴν χαρὰ καὶ τὴν συγκίνησί μου δὲν ἀπουσιάζει καὶ τὸ προσωπικὸ στοιχεῖο : διότι ὁ ὁμιλῶν πρὸς ῾Υμᾶς εἶχε στρατευθῆ ἤδη ἀπὸ τῶν φοιτητικῶν του χρόνων, εὐθὺς μετὰ τὴν φρίκη τοῦ δευτέρου παγκοσμίου πολέμου, εἰς τὴν Εὐρωπαϊκὴ ᾽Ιδέα, μὲ ἐνεργὸ συμμετοχὴ εἰς τὴν Εὐρωπαϊκὴ Κίνησι τῶν φοιτητῶν τοῦ Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, τῆς ὁποίας μάλιστα ἕνας ἀπὸ τοὺς πρωτεργάτες ἀνεδείχθη δεκαετίες ἀργότερα σὲ διακεκριμένο μέλος τοῦ Κοινοβουλίου Σας, ὁ δυστυχῶς τόσον προώρως ἐκλιπών, ἐδῶ, εἰς τὴν ὡραία αὐτὴ πόλι, ὡς ἐνεργὸ μέλος τοῦ Κοινοβουλίου Σας, ἐπιφανὴς Καθηγητὴς Δημήτριος Εὐρυγένης.

Κυρίες καὶ Κύριοι,

᾽Εχαρακτήρισα τὸ Κοινοβούλιό Σας ὡς τὸν θεμελιωδέστερο θεσμὸ τῆς Εὐρωπαϊκῆς μας Κοινότητος ὄχι χωρὶς λόγο. Διότι, ὅπως εἰς τὴν ἐσωτερικὴ ἔννομη τάξι κάθε δημοκρατικῆς χώρας τὸ Κοινοβούλιο κατέχει ἐξέχουσα θέσι καὶ ἀποτελεῖ νομικῶς καὶ πολιτικῶς τὸ οὐσιαστικώτερο ὄργανο ἀσκήσεως τῆς λαϊκῆς κυριαρχίας καὶ τὸν σημαντικώτερο δείκτη ἀληθινῆς παρουσίας τῆς δημοκρατικῆς ἀρχῆς, ἔτσι καὶ τὸ Εὐρωπαϊκὸ Κοινοβούλιο θὰ πρέπει νὰ κατέχῃ ἀνάλογη θέσι στὴν κοινοτική μας ὀργάνωσι. ᾽Αφοῦ τὰ μέλη του, ὁριζόμενα μὲ τὸ σύστημα τῆς ἀμέσου ἐκλογῆς ἀπὸ τοὺς κατ᾽ ἰδίαν λαούς, ἐκφράζουν ἐξ ὁρισμοῦ ἀμεσώτερον καὶ ἐγκυρότερον, ἐν σχέσει πρὸς τὰ λοιπὰ κοινοτικὰ ὄργανα, τὴν καταλυτικὴ δυναμικὴ τῶν ὁραμάτων καὶ προσδοκιῶν τῶν λαῶν τῆς ὑπὸ σύστασι ῾Ηνωμένης Εὐρώπης.

᾽Εὰν ἐχρειάζετο ἀπόδειξις τῆς ἀληθείας αὐτῆς, θὰ ἠμποροῦσα νὰ μνημονεύσω, ὡς μίαν ἀπὸ τὶς πολλές, τὴν ὑπερήφανη στᾶσι τοῦ Κοινοβουλίου Σας, ὅταν χάρις κυρίως εἰς τὶς πιέσεις του πρὸς τὴν ᾽Επιτροπὴν καὶ τὸ Συμβούλιον, ἐπάγωσε τὸ 1967 ἡ συμφωνία συνδέσεως τῆς ῾Ελλάδος μὲ τὴν Εὐρωπαϊκὴ Κοινότητα εἰς ἔνδειξι διαμαρτυρίας καὶ ὡς μέτρο πιεστικὸ κατὰ τῆς δικτατορίας, ἡ ὁποία κατεδυνάστευε τότε τὸν ῾Ελληνικὸ λαό.

Βεβαίως τὸ σημερινὸ πλέγμα ἐξουσιῶν καὶ ἁρμοδιοτήτων τοῦ Εὐρωπαϊκοῦ Κοινοβουλίου, παρὰ τὴν αἰσθητὴ διεύρυνσί τους μὲ τὴν ῾Ενιαία Πρᾶξι, ἀπέχει πολὺ ἀκόμη ἀπὸ τὸν ἐπιθυμητὸ βαθμό. Κυρίως διότι ἀπουσιάζει ἡ δυνατότης τοῦ δημοκρατικοῦ ἐλέγχου ἀπὸ τὸ Εὐρωπαϊκὸ Κοινοβούλιο τῶν ἀποφάσεων, ποὺ λαμβάνονται σὲ κοινοτικὸ ἐπίπεδο, δηλαδὴ τὸ ἀνάλογο τῆς ἐξουσίας κάθε ἐθνικοῦ Κοινοβουλίου, ὡς αὐτονόητη ἀπόρροια τῆς δημοκρατικῆς ἀρχῆς, εἰς τὸ πλαίσιο τῆς ἐσωτερικῆς ἐννόμου τάξεως. ῎Ετσι ἀνακύπτει, νομίζω, ἡ ἀνάγκη περαιτέρω θεσμικῆς μεταβολῆς, ἀφοῦ τὸ πρόβλημα συνάπτεται εὐθέως μὲ μεταβίβασι, διὰ περιορισμοῦ, ἐθνικῶν κυριαρχικῶν δικαιωμάτων τῶν κατ᾽ ἰδίαν κρατῶν-μελῶν, πρόβλημα ἀπὸ τὴν φύσι του λεπτό. ῾Η λύσις του ὅμως ἀξιώνεται ἀπὸ τὶς ὑπαγορεύσεις ἀναντίλεκτης λογικῆς : δὲν εἶναι συνεπές, νὰ ἀπουσιάζῃ ὁ ἔλεγχος τῶν ἐκλεγμένων ἀντιπροσώπων τῶν κατ᾽ ἰδίαν λαῶν ἀπὸ ἐθελουσία συσσωμάτησι δημοκρατικῶν χωρῶν, δηλαδή, αὐτὴ ἡ λειτουργία τῆς δημοκρατικῆς ἀρχῆς σὲ κοινοτικὸ ἐπίπεδο.

῾Η δυναμικὴ λοιπὸν τῶν πραγμάτων προωθεῖ τὴν ἀκεραίωσι τοῦ ἀποφασιστικοῦ ρόλου τοῦ Εὐρωπαϊκοῦ Κοινοβουλίου, πρᾶγμα ποὺ ἀναμφισβητήτως θὰ βελτιώσῃ τὴν λειτουργία τοῦ συνόλου τῶν κατ᾽ ἰδίαν κοινοτικῶν θεσμῶν, ἀφοῦ θὰ πρυτανεύουν ἐντονώτερον οἱ διακρατικὲς διαδικασίες. Τὸ πόσον θὰ ὠφεληθοῦν οὐσιαστικῶς οἱ κατ᾽ ἰδίαν λαοὶ μὲ τὴν ἐξέλιξι αὐτή, μᾶς προϊδεάζουν ἤδη οἱ πάγιες θέσεις τοῦ Κοινοβουλίου Σας εἰς τὸ θέμα τῶν ἀνθρωπίνων δικαιωμάτων καὶ τῶν δημοκρατικῶν ἐλευθεριῶν· καὶ μάλιστα γιὰ χῶρες εἴτε τῆς Εὐρώπης, εἴτε καὶ τοῦ ὑπολοίπου κόσμου, μὲ τὴν καταδίκη καθεστώτων καὶ πρακτικῶν, ποὺ ἀντιβαίνουν στὶς θεμελιώδεις αὐτὲς ἀρχές.

 Κυρίες καὶ Κύριοι,

῾Η ἐνίσχυσις τοῦ ρόλου τοῦ Εὐρωπαϊκοῦ Κοινοβουλίου σημαίνει ὅδευσι πρὸς τὴν εὐρωπαϊκὴ ὁλοκλήρωσι, πρὸς τὸ κοινό, καθὼς πιστεύω, ὅραμα τῶν λαῶν τῶν χωρῶν μας γιὰ τὴν ῞Ενωσι τῆς Εὐρώπης.

᾽Εὰν στοιχεῖο τοῦ κόσμου εἶναι ὁ ρυθμός, ἡ κατάληξις αὐτὴ προβάλλει εἰς τὴν διαχρονική της διάστασι ὡς ἀπόρροια νομοτελειακῆς ἀναγκαιότητος. Μετὰ τὴν πόλι-κράτος τῆς ῾Ελληνικῆς ἀρχαιότητος μὲ τὴν ἐγγενῆ ὁμοιογένεια· μετὰ τοὺς κρατικοὺς σχηματισμούς, τῶν ὁποίων τὴν συγκρότησι, παρὰ τὴν ποικιλία (φυλετική, γλωσσική, πολιτιστική, κλπ.) τῶν κατ᾽ ἰδίαν ὁμάδων ποὺ περιέκλειαν, ἐξησφάλιζε τὸ ξίφος τοῦ κυριάρχου· καί, τέλος, μετὰ τὴν ἐμφάνισι ἀπὸ τὸν περασμένο κυρίως αἰῶνα τῶν κατὰ τὸ μᾶλλον ἢ ἧττον ἐθνικῶν κρατῶν, ὡς ἑπόμενο βῆμα δὲν ἀπέμενε παρὰ μόνον ἡ συσσωμάτωσις πλέον κατ᾽ ἰδίαν ἐθνικῶν κρατῶν. Αὐτὴν τὴν φορὰν βεβαίως ὄχι, ὅπως γινόταν εἰς τὸ παρελθόν, μὲ τὸν πειθαναγκασμὸ καὶ ὑπὸ τὸ πέλμα τοῦ ἰσχυροῦ, ἀλλὰ μόνον μὲ τὴν ἐλεύθερη θέλησι τῶν συνερχομένων.

῾Η ῞Ενωσις τῆς Εὐρώπης, πρὸς τὴν ὁποίαν ὁδεύει ἡ Κοινότης μας, προβάλλει ἔτσι ὡς ἠθελημένη πορεία τῶν λαῶν μας. Δὲν ἀποτελεῖ μόνον ὑπαγόρευσι, ὅπως συνήθως λέγεται, τῆς ἀνάγκης νὰ λυθοῦν κατὰ τὴν μεταβατικὴ ἐποχή μας ὠξυμμένα προβλήματα, νὰ ἀπεμπλακοῦμε ἀπὸ ἐπικίνδυνα ἀδιέξοδα ἢ νὰ ὑπερβοῦμε ἔντονες ἀνησυχίες, ἐκδηλούμενες μὲ τὴν σύγχρονη μορφὴ τοῦ διάσπαρτου ἄγχους ἢ τῆς κλιμακούμενης βίας. Τέτοια θεώρησις περικλείει μικρὸ μόνον μερίδιο ἀληθείας· θὰ ἔλεγα, τὴν ἐπιφάνεια μόνον τῶν πραγμάτων. Πρωτίστως δὲν θὰ πρέπει, νὰ ὡραιοποιοῦμε τὸ παρελθὸν καὶ νὰ τραγικοποιοῦμε τὸ παρόν. Κάτι τέτοιο προδίδει ἔμφυτη ἀπαισιοδοξία καὶ ἔλλειψι ἐμπιστοσύνης εἰς τὸν ἄνθρωπο καὶ τὴν πορεία του. Ποὺ ἐκτρέφονται βεβαίως καὶ ἀπὸ τὸν ἔρωτα κάθε γενεᾶς πρὸς τὴν ἐποχή της, ἕνα ἀπὸ τὰ ἀμετάβλητα, ὅπως παρετήρησεν ἤδη ὁ Julien Benda, μεγέθη μέσα στὶς ρευστότητες τῆς ῾Ιστορίας· ἔρωτα, ποὺ μεγαλοποιεῖ τὰ δυσάρεστα, τὶς ἀδυναμίες, τὰ ἄτοπα, ποὺ κηλιδώνουν τὴν ἐπιθυμητὴ ἄμεμπτη εἰκόνα τοῦ παρόντος. ᾽Αλλὰ εἰς τὴν κατηγορία τῶν ἀπαισιοδόξων δὲν ἀνήκω. Καὶ τάσσομαι ἀνεπιφυλάκτως εἰς τὸν ρυθμὸ τῆς προόδου μὲ τὴν σκέψιν, ὅτι κάθε ἐποχή, καὶ ὄχι μόνον ἡ ἰδική μας, εἶναι μεταβατικὴ καὶ ἔχει τὰ προβλήματά της. Διότι προβλήματα ποτὲ δὲν ἀπέλειπαν, ὑπάρχουν, ὅπως πάντοτε ὑπῆρχαν, καὶ θὰ ὑπάρχουν.

῾Η σημερινὴ πορεία προόδου ὁδηγεῖ, ὅπως προεῖπα, πρὸς τὴν ῞Ενωσι τῆς Εὐρώπης. Τὴν νομοτελειακὴν αὐτὴν ἀναγκαιότητα νομίζω, ὅτι συνειδητοποιοῦν πλήρως οἱ λαοί μας. ῾Η ἐποχὴ τῶν διαιρέσεων παρῆλθε, ἡ συσπείρωσις ἀναδίδει τὸ ἀληθινὸ πρόσωπο τῆς Εὐρώπης : μὲ τὸ τεράστιο πνευματικό της δυναμικό, τοῦ ὁποίου ἡ παρουσία ὑπῆρξε καὶ εἶναι καταλυτικὴ σὲ παγκόσμια κλίμακα· καὶ τὰ μεγάλα περιθώρια ἀξιοποιήσεως τῶν ἐπίσης τεραστίων οἰκονομικῶν της δυνατοτήτων, ὥστε νὰ ἀναδειχθῇ σὲ θέσι ἐξέχουσα. Μὴ λησμονοῦμε ἄλλωστε, ὅτι ἡ σημερινὴ οἰκονομικὴ ὑποδεεστερότης τῆς Εὐρώπης εἶναι ἐξηγήσιμη. ᾽Οφείλεται στὶς διαιρέσεις της, ποὺ ὡδήγησαν στὴν τραγῳδία δύο παγκοσμίων πολέμων μέσα μόνον στὸ πρῶτο ἥμισυ τοῦ αἰῶνος μας. Καὶ μολονότι τὸ δρᾶμα ἐκτυλίχθηκε καὶ τὶς δύο φορὲς σὲ εὐρωπαϊκὸ κυρίως ἔδαφος, ἐν τούτοις καὶ οἱ δύο πόλεμοι ἔγιναν παγκόσμιοι, σημεῖο καὶ αὐτὸ τῆς καταλυτικῆς βαρύτητος τῆς Εὐρώπης σὲ παγκόσμιο ἐπίπεδο.

῾Η συνειδητοποίησις αὐτὴ τῆς ἀνάγκης τῆς ῾Ενώσεως εἶναι, νομίζω, καὶ αὐτὴ ἀπόδειξις, ὅτι τὰ πνευματικὰ ἐνεργήματα τῶν λαῶν μας, ποὺ ἀξιώνουν πολιτικὴ πραγμάτωσι, εὑρίσκονται καὶ σήμερα σὲ παγκόσμια πρωτοπορεία. Διότι δεύτερο παράδειγμα διακρατικῆς συσπειρώσεως, ὅπως ἡ Εὐρωπαϊκή μας Κοινότης, καὶ μάλιστα μὲ τὴν βέβαιη προοπτικὴ προσεχοῦς ἀκεραιώσεώς της, δὲν ἀπαντᾶται σὲ οἰκουμενικὴ κλίμακα. ῾Η Εὐρώπη μας, ὅπως εἰς τὸ παρελθόν, καὶ πάλιν προηγεῖται.

Κατ᾽ ἐξοχὴν μάλιστα αὐτὴν τὴν φορὰν μὲ τὴν ἐλεύθερη θέλησι τῶν λαῶν της, κατὰ δημοκρατικὸ τρόπον ἐκφραζομένη. ῎Ενσαρκη ἀπόδειξις αὐτῆς τῆς ἀληθείας ἡ ὕπαρξις καὶ λειτουργία τοῦ Κοινοβουλίου Σας, ἐκλεγμένοι ἀντιπρόσωποι λαῶν ἐλευθέρων. Βεβαίως ὑπῆρξαν οἱ πρόδρομοι καὶ οἱ πρωτοπόροι, πρὶν ἀπὸ ὀλίγες μόνον ἡμέρες ἑωρτάσαμε τὰ 100 χρόνια ἀπὸ τὴν γέννησι τοῦ μεγάλου κήρυκος τῆς Εὐρωπαϊκῆς ᾽Ιδέας Jean Monnet ῞Ομως οἱ ὁραματιστὲς ἔχουν τὸ δώρημα καὶ τὸ προνόμιο, ὅτι ἐκφράζουν τὸ πνεῦμα τῆς ἐποχῆς τους, τὶς ἀξιώσεις τῶν καιρῶν. Τοὺς τιμοῦμε μὲ ἀπεριόριστη ἀναγνώρισι καὶ βαθύτατο σεβασμό, ἀλλὰ νομίζω, ὅτι τὸ καίριο μερίδιο εἰς τὴν πραγμάτωσι τῶν ὁραμάτων ἀνήκει εἰς τοὺς λαούς.

Κυρίες καὶ Κύριοι,

Τὴν πορεία πρὸς τὴν ῾Ηνωμένη Εὐρώπη, πορεία, ἡ ὁποία μὲ ἀφετηρία τὴν Συνθήκη τῆς Ρώμης ἀριθμεῖ ἤδη ζωὴν 30 ἐτῶν, προώθησε τελευταῖα μὲ τρόπο θαρραλέο ἡ ῾Ενιαία Εὐρωπαϊκὴ Πρᾶξις. Δὲν προτίθεμαι βεβαίως, ἀπευθυνόμενος πρὸς ῾Υμᾶς, νὰ σημειώσω τὰ πλεονεκτήματα καὶ θετικὰ σημεῖα της, ἢ τὰ προβλήματα, ἢ τοὺς δισταγμούς, ποὺ ἐνδεχομένως ἡ Πρᾶξις αὐτὴ γεννᾷ. Διότι ἀσφαλῶς, ὡς ἐκλεγμένοι ἀντιπρόσωποι ἐλευθέρων λαῶν μὲ ὑπεύθυνη συνεχῆ ἐνασχόλησι μὲ τὴν ζωὴ καὶ τὰ προβλήματα τῆς Εὐρωπαϊκῆς μας Κοινότητος, ἔχετε καλλίτερη ἀπὸ ἐμένα γνῶσι τῶν πραγμάτων. Γι᾽ αὐτὸ καὶ θὰ περιορισθῶ σὲ γενικώτερες σκέψεις.

῾Η ῾Ενιαία Εὐρωπαϊκὴ Πρᾶξις ἀποτελεῖ πλέον κεκτημένο γιὰ τὴν Κοινότητά μας. Καὶ ἐπειδὴ καμμία στασιμότης δὲν ἱκανοποιεῖ, πρέπει γιὰ τὴν περαιτέρω πορεία νὰ διερωτηθοῦμε, πῶς ἀντιλαμβανόμαστε τὴν εὐρωπαϊκὴ ὁλοκλήρωσι, τὶ εἴδους ῾Ηνωμένη Εὐρώπη ἐπιθυμοῦμε.

῾Η ἀπάντησις εἰς τὸ προκείμενον ἐρώτημα εἶναι, νομίζω, κρίσιμη γι᾽ αὐτὸ τὸ μέλλον τῆς Εὐρωπαϊκῆς μας Κοινότητος.

Βασικῶς δύο προσανατολισμοί, μὲ δυνατότητες κατ᾽ ἰδίαν βεβαίως ἀποχρώσεων, εἶναι νοητοί. ῾Η μία εἶναι ἡ Εὐρώπη τῆς ἐλεύθερης κυκλοφορίας προσώπων, ἀγαθῶν καὶ ὑπηρεσιῶν. ῾Η ἄλλη εἶναι ἡ Εὐρώπη τῶν πολιτῶν.

῾Η ἐπιλογὴ θὰ πρέπει νὰ κριθῇ ἀπὸ τὰ συνακόλουθα τῆς κάθε ἀντιλήψεως. ῾Η πρώτη ἄποψις συνεπάγεται ὄχι μόνον τὴν ἑνιαία ἐσωτερικὴ ἀγορὰ σὲ ὁλόκληρο τὸν κοινοτικὸ χῶρο, ἐπίτευγμα, ποὺ ἔχει ἤδη ἐξασφαλισθῆ γιὰ τὴν περίοδο ἀπὸ τὸ 1992 καὶ ἐφεξῆς, ἀλλὰ καὶ τὴν ἀπόλυτη ἐλευθερία κινήσεων ὑπὸ καθεστὼς ἀδιακωλύτου ἐλευθέρου ἀνταγωνισμοῦ, δηλαδὴ ὑπὸ ὅρους, τοὺς ὁποίους κάθε κράτος-μέλος θὰ ἠμπορεῖ νὰ ἐπηρεάζῃ μέσα στὰ ὅριά του μὲ γνώμονα τὰ ἰδικά του μόνον συμφέροντα. ῎Ετσι, γιὰ παράδειγμα, ἡ διαφοροποίησις τῶν κοινωνικῶν βαρῶν, ἐξ αἰτίας διαφορετικῆς σὲ κάθε κράτος-μέλος κοινωνικῆς πολιτικῆς, οὐσιαστικῶς ἀποδυναμώνει τὴν ἐναρμόνισι τῶν φορολογικῶν βαρῶν τῶν ἐπιχειρήσεων στὰ διάφορα κράτη-μέλη. Τὸ ἀποτέλεσμα εἶναι ἀλλοίωσις τῶν ὅρων τοῦ ἀνταγωνισμοῦ μὲ τὴν ἐκμετάλλευσι ἀπὸ τοὺς μὲν συγκυριακῶν δυνατοτήτων ἔναντι τῶν δέ, περιθωριοποίησι ἐνεργοῦ τμήματος τοῦ πληθυσμοῦ, ὅταν ἡ ἰσοδύναμη κοινωνική του κάλυψις δὲν ἠμπορεῖ νὰ ἐξασφαλισθῇ στὸ πλαίσιο τῶν ἀναγκῶν τοῦ ἐλευθέρου ἀνταγωνισμοῦ· σὲ τελευταία ἀνάλυσι, κίνησι ὄχι συμπαθῶν διεργασιῶν στὶς συνειδήσεις τῶν περιθωριοποιουμένων, σημάδι ὄχι βεβαίως ἐλπιδοφόρο γιὰ τὸ μέλλον τῆς Εὐρώπης μας, ἀκριβῶς ἕνεκα τῶν ἀποσυνθετικῶν τάσεων, ποὺ θὰ ἐγκλείῃ.

Αὐτὰ τὰ μὴ ἐπιθυμητὰ συνακόλουθα νομίζω, ὅτι ὑπαγορεύουν τὴν πρόκρισι τῆς ἄλλης ἀντιλήψεως γιὰ τὴν Εὐρώπη, δηλαδὴ ἐκείνης τῆς Εὐρώπης τῶν πολιτῶν· ἡ ὁποία ἄλλωστε ἀνταποκρίνεται πληρέστερον καὶ πρὸς τὴν θεώρησι τῆς Εὐρωπαϊκῆς ἑνότητος ὡς ὁράματος τῶν λαῶν μας καὶ ὄχι ἁπλῶς τῶν ἐπιχειρήσεων εἰς τὴν ἐπιδίωξι διευρύνσεως τοῦ χώρου τῆς κερδοσκοπικῆς τους δράσεως.

῾Η οἰκοδόμησι τῆς Εὐρώπης τῶν πολιτῶν νομίζω, ὅτι δὲν προϋποθέτει ἀναγκαίως καὶ ἀπὸ τὴν ἀρχὴ ἀπεμπόλησι ἔστω μέρους τῆς ἐθνικῆς κυριαρχίας πρὸς χάριν τῶν κοινοτικῶν σκοπῶν, ὑπὸ τὴν ἔννοια τοὐλάχιστον τῆς ἀναθέσεως σὲ κοινοτικὸ θεσμὸ ἢ ὄργανο τῆς ἀποκλειστικότητος τῶν ἀποφάσεων σὲ ὡρισμένο τομέα. Διότι τὰ ἴδια ἀποτελέσματα εἰς τὸν συγκεκριμένον τομέα ἠμποροῦν νὰ ἐπέλθουν μὲ μόνη τὴν ἐναρμόνισι τῆς κατ᾽ ἰδίαν ἐπ᾽ αὐτοῦ πολιτικῆς τῶν κρατῶν-μελῶν, δηλαδὴ μὲ συναινετικὲς διαδικασίες, λύσι περισσότερον προσδέξιμη καὶ ὀλιγώτερον  διαβλητή . ῎Ετσι ἡ ἐναρμόνισις, στὸ παραπάνω παράδειγμα, τῆς κοινωνικῆς πολιτικῆς, μὲ στόχο τὴν δημιουργία ἑνιαίου κοινωνικοῦ χώρου καὶ μὲ μέτρα, ποὺ ἀποσκοποῦν στὴν προστασία, ἀσφάλεια καὶ ὑγιεινὴ τῶν ἐργαζομένων στοὺς χώρους ἐργασίας, ἢ τὴν ἐνίσχυσι τοῦ διαλόγου μὲ τοὺς κοινωνικοὺς ἑταίρους - κατὰ τὶς ὑπαγορεύσεις ἄλλωστε τῆς ῾Ενιαίας Εὐρωπαϊκῆς Πράξεως (ἄρθρα 118 Α καὶ 118 Β αὐτῆς) - , ἢ στὴν καταπολέμησι τῆς ἀνεργίας, τὴν ἐπαγγελματικὴ κατάρτισι καὶ ἔνταξι τῶν νέων, τὴν βελτίωσι τῆς ὑγείας, κλπ., θὰ συνεπιφέρῃ πρωτευόντως τὴν ἐνίσχυσι τῆς οἰκονομικῆς καὶ κοινωνικῆς συνοχῆς. Εἶναι ἀκριβῶς, ὅπως γνωρίζετε, μία ἀπὸ τὶς προτεραιότητες τοῦ προγράμματος τῆς τρεχούσης ῾Ελληνικῆς Προεδρίας, μὲ τὶς λεπτομέρειες τοῦ ὁποίου καὶ δὲν πρόκειται βεβαίως νὰ Σᾶς ἀπασχολήσω, ἀφοῦ τὸ πρόγραμμα Σᾶς ἔχει ἤδη ἀναπτυχθῆ ἀπὸ τὸν ῞Ελληνα ῾Υπουργὸν τῶν ᾽Εξωτερικῶν. ᾽Αρκεῖ μόνον ἡ ὑπόμνησις, ὅτι τὸ πρόγραμμα αὐτὸ ἐκφράζει ἀκριβῶς τὴν πίστι μας εἰς τὴν Εὐρώπη τῶν πολιτῶν.

῾Η οἰκοδόμησις αὐτῆς τῆς Εὐρώπης τῶν πολιτῶν δὲν ἠμπορεῖ βεβαίως νὰ ἐπαφεθῇ σὲ μόνα τὰ μέτρα οἰκονομικῆς καὶ κοινωνικῆς συνοχῆς. Διότι εἶναι αὐτονόητον, ὅτι ἡ ἐπιτυχία τῶν μέτρων αὐτῶν ἀναγκαίως διέρχεται ἀπὸ τὴν ὑποβοήθησι τῆς ἀναπτύξεως τῶν ὀλιγώτερον προηγμένων περιοχῶν τῆς Κοινότητος, ὥστε τὸ ταχύτερον νὰ ὁδηγηθοῦμε εἰς τὴν ἀναγκαία σύγκλισι τῶν οἰκονομιῶν, χωρὶς τὴν ὁποία ἡ εὐρωπαικὴ μὲν ἀλληλεγγύη θὰ σημειώνῃ τὴν ἀπουσία της, τὸ ὅραμα δὲ τῆς ὁριστικῆς εὐρωπαϊκῆς ἑνότητος ἀναγκαίως θὰ ἀπομακρύνεται.

Πάντως οὐσιώδη βήματα πρὸς τὴν κατεύθυνσι τῆς εὐρωπαϊκῆς ἑνότητος παραμένουν : παραλλήλως πρὸς τὴν ἰσότιμη συμμετοχὴ τῶν κρατῶν-μελῶν στὸ σύνολο τῶν διαδικασιῶν, ἡ διεύρυνσις τοῦ ρόλου τοῦ Κοινοβουλίου Σας καὶ ἡ ἐνίσχυσις τῆς ἀποτελεσματικότητος τῆς Εὐρωπαϊκῆς ᾽Επιτροπῆς.

Κυρίες καὶ Κύριοι,

Οἱ φιλοδοξίες μας δὲν πρέπει βεβαίως νὰ περιορίζωνται στὶς οἰκονομικὲς μόνον ὄψεις τῆς Εὐρωπαϊκῆς ῾Ενότητος. Διότι ἡ Εὐρώπη πρέπει νὰ ἀνακτήσῃ τὴν θέσι, ποὺ δικαιοῦται σὲ παγκόσμιο ἐπίπεδο, αὐτήν, ποὺ ἀξιώνει ἡ ἐντελέχειά της.

῾Η παρουσία τοῦ πνεύματος τῆς ῾Ηνωμένης Εὐρώπης εἶναι, νομίζω, καὶ μάλιστα περισσότερο ἀπὸ κάθε ἄλλη περίοδο τοῦ ἱστορικοῦ της βίου, ἀναγκαία καὶ στὸ ἐπίπεδο τῶν ἐξωτερικῶν σχέσεων, τῶν σχέσεών της δηλαδὴ μὲ τὶς ἐκτὸς τῆς Κοινότητος χῶρες τοῦ κόσμου.

῎Ετσι ἡ Εὐρωπαϊκὴ Πολιτικὴ Συνεργασία εἶναι ἀπαραίτητη. Πρωτεύοντα σημεῖα της πρέπει νὰ ἀποτελοῦν ἡ οὐσιαστικὴ συμβολὴ στὴν ἐκτόνωσι διεθνῶν ἢ περιφερειακῶν ἐντάσεων, στὴν διαδικασία ὑφέσεως καὶ συνεννοήσεως ᾽Ανατολῆς-Δύσεως, στὸν διάλογο γιὰ τὸν περιορισμὸ καὶ τὸν ἔλεγχο τῶν ἐξοπλισμῶν, στρατηγικῶν, πυρηνικῶν ἢ καὶ συμβατικῶν, ἢ καὶ τὸν ἀφοπλισμὸ μὲ τὴν κατάργησι τῶν χημικῶν ὅπλων, -  ὅλα αὐτὰ χάριν τῆς ἐξασφαλίσεως διαρκέστερον τῆς τόσον ἐπιθυμητῆς ἀπὸ ὅλους τοὺς λαοὺς τῆς γῆς εἰρήνης. Καὶ βεβαίως ἀνεπιφύλακτη εἶναι ἡ ἐκ μέρους ὅλων μας καταδίκη τῆς διεθνοῦς τρομοκρατίας. ῾Η συνεργασία μάλιστα στὸ θέμα αὐτὸ ἐπιβάλλεται, νὰ ἐντατικοποιηθῇ γιὰ τὴν ἀποτελεσματικώτερη ἀντιμετώπισι καὶ ἐξάλειψι τῆς σύγχρονης αὐτῆς μάστιγος, ἡ ὁποία κηλιδώνει τὸν ἀνθρώπινο πολιτισμό.

᾽Εξέχον πεδίον ἀναπτύξεως τῆς Εὐρωπαϊκῆς Πολιτικῆς Συνεργασίας εἶναι βεβαίως καὶ ἡ ἐνίσχυσις τῶν θεμελιωδῶν δικαιωμάτων καὶ τῶν ἀνθρωπίνων ἐλευθεριῶν παντοῦ, ὅπου ἀπειλοῦνται ἢ καταπατοῦνται. ᾽Απευθυνόμενος πρὸς τὸ Κοινοβούλιό Σας, τὸ ὁποῖο πάντοτε ἐπέδειξε ἰδιαίτερη εὐαισθησία εἰς τὸν τομέα αὐτόν, εἶναι περιττὸν νὰ προσθέσω ἐπ᾽ αὐτοῦ ὅ,τι δήποτε. Θὰ εἰπῶ μόνον, ὅτι ἡ στάσις Σας αὐτὴ δικαιώνει τὴν οἰκουμενικἠ, ἠθικὴ τοὐλάχιστον, ἀκτινοβολία τῆς Εὐρώπης.

Γιὰ τὶς λοιπὲς ἐξωτερικὲς τῆς Κοινότητός μας σχέσεις νομίζω, ὅτι οἱ σχετικὲς ἐπισημάνσεις τοῦ γνωστοῦ σὲ Σᾶς προγράμματος τῆς ῾Ελληνικῆς Προεδρίας εἶναι οἱ προσήκουσες. ῍Ας μοῦ συχγωρηθῇ λοιπὸν ἡ ἀναφορά μου σ᾽ αὐτές.

᾽Επιθυμῶ ὅμως, γιὰ λόγους εὐνοήτους, νὰ μὴ ἀπουσιάσῃ ἀπὸ τὶς ἀναπτύξεις μου ἕνα καίριο πρόβλημα μὲ ἰδιαίτερη σημασία γιὰ τὴν εὐρωπαϊκή, ἀλλὰ καὶ τὴν διεθνῆ κοινότητα, ἕνα πρόβλημα, ποὺ θίγει καταφώρως αὐτὸν τὸν ἀνθρωπισμό μας : τὸ πρόβλημα τῆς Κύπρου. ᾽Αλλὰ θὰ περιορισθῶ ἐπ᾽ αὐτοῦ, ἀφοῦ εἶναι κοινῶς γνωστὲς οἱ διεθνεῖς διαστάσεις του, σὲ μόνη τὴν ὑπόμνησι τῆς ἰδιαίτερης εὐαισθησίας, τὴν ὁποίαν ἐπέδειξε σχετικῶς ἡ Εὐρωπαϊκὴ Κοινότης μας στὸ ἐπίπεδο τοῦ Συμβουλίου ῾Υπουργῶν, προσφάτως εἰς τὸ  Λουξεμβοῦργον, στὸ ἐπίπεδο τῆς Εὐρωπαϊκῆς Πολιτικῆς Συνεργασίας, στὸ ἐπίπεδο τοῦ Κοινοβουλίου Σας. Δυστυχῶς ὅμως, παρὰ ταῦτα, ἡ ἐπὶ 14 ἤδη χρόνια ἄνομη, μὲ τὰ κριτήρια τοῦ Διεθνοῦς Δικαίου, κατάστασι στὴν Κύπρο παραμένει ἀμετάβλητη. Εἶναι, νομίζω, καιρός, νὰ διερωτηθοῦμε ὅλοι ὑπευθύνως, μήπως ἡ ἀπόφασις τοῦ Συμβουλίου ῾Υπουργῶν τοῦ περασμένου ᾽Απριλίου εἰς τὸ Λουξεμβοῦργον, ὅτι «τὸ Κυπριακὸ πρόβλημα ἐπηρεάζει ἐπίσης τὶς σχέσεις τῆς Κοινότητος μὲ τὴν Τουρκία», δὲν ἀρκεῖ.

Κυρίες καὶ Κύριοι,

Τὸ ὅραμα τῆς ῾Ηνωμένης Εὐρώπης ἔχει κατακτήσει τοὺς λαούς μας. ᾽Αλλὰ εἰς τὴν ἑκουσία αὐτὴ συσσωμάτωσι προσέρχονται οἱ ἐθνικές μας Κοινότητες κάθε μία μὲ τὴν ἰδική της εἰσφορά, βεβαίως ὅμως ὄχι γιὰ νὰ ἀποξενωθῇ ἀπὸ αὐτήν, οὔτε γιὰ νὰ ἀπεμπολήσῃ τὸ παρελθόν της.

Εἶναι γνωστόν, ὅτι οἱ ἑλληνικὲς εἰσφορὲς εἶναι οἱ ἀρχαιότερες. Διότι ἡ ῾Ελλὰς πρώτη ἐφιλοξένησε, κατὰ τὴν παράδοσι, τὴν Εὐρώπη, ὅταν ὁ Ζεὺς τὴν ἅρπαξε ἀπὸ τὴν Φοινίκη καὶ τὴν μετέφερεν εἰς τὴν Κρήτη καὶ ἔκανε ἐκεῖ μαζί της παιδιά, τὸν Μίνωα, τὸν Σαρπηδόνα, τὸν Ραδάμανθυν.

῾Ο συμβολισμὸς τῆς παραδόσεως εἶναι ἐκπληκτικός. ῾Η Εὐρώπη γονιμοποίησε στὴν ῾Ελλάδα, δὲν νοεῖται χωρὶς τὴν ῾Ελλάδα. ῾Η οὐσία της εἶναι ῾Ελλάδα, ἀφοῦ ὁλόκληρη ἡ πολιτιστική της συγκρότησι καὶ τὰ ἰδεώδη της, τὰ πάντοτε ζωντανὰ καὶ ἐπίκαιρα, εἶναι πρωτευόντως ἑλληνικά.

Λέγεται συνήθως, ὅτι ἡ κληρονομία τῆς ῾Ελλάδος, πνευματικὴ καὶ ἐν γένει πολιτιστική, ἀνήκει εἰς τὴν Εὐρώπη ἢ τὴν ἀνθρωπότητα ὁλόκληρη. ῍Ας μοῦ ἐπιτραπῇ, νὰ παρατηρήσω, ὅτι ἡ διατύπωσις δὲν εἶναι ἀκριβής. Διότι ἡ ῾Ελλὰς  δὲν ἀπέθανε, διὰ νὰ ἔχῃ κληρονόμους, ὁ ῾Ελληνισμὸς συνεχίζει, ἐπὶ τέσσερεις τώρα χιλιετηρίδες, τὴν ἱστορική του πορεία, χωρὶς νὰ ἀποξενωθῇ ἀπὸ τὰ πνευματικὰ καὶ πολιτιστικὰ ἐν γένει ἀγαθά του. ῾Η ἴδια διατύπωσις ὅμως εἶναι συγχρόνως καὶ εὐτυχής. Διότι ἐκφράζει μὲ τὸν ἐναργέστερο τρόπο τὴν οἰκείωσι τοῦ ἑλληνικοῦ πνεύματος καὶ τοῦ ἑλληνικοῦ πολιτισμοῦ ἀπὸ τοὺς εὐρωπαϊκοὺς λαούς, ἢ τὴν οἰκουμένη, σὲ τέτοιο βαθμό, ὥστε νὰ τὰ θεωροῦν πλέον καὶ ὡς ἰδικά τους.

Εἶναι εὔλογο τέτοια θεώρησις νὰ γεμίζῃ ἐμᾶς τοὺς ῞Ελληνες μὲ ἰδιαίτερη ὑπερηφάνεια. Διότι προδίδει ἀκριβῶς, ὅτι ἡ ῾Ελλάς, ὄχι μόνον ὡς ὁ πρῶτος σπορεὺς τῆς Οἰκουμενικῆς ᾽Ιδέας, ἀλλὰ καὶ μὲ τὴν οὐσία τοῦ πνεύματός της ὑπῆρξεν, ἤδη ἀπὸ τὰ πανάρχαια χρόνια, αὐτό, ποὺ ὀνομάζεται σήμερα Εὐρώπη ! ...

῎Εχουν ὅμως καὶ ὅλες οἱ ἄλλες ἐθνικὲς Κοινότητες, αὐτές, ποὺ οἰκοδομοῦν τὴν ῾Ηνωμένη Εὐρώπη, νὰ ἐπιδείξουν ἡ κάθε μιὰ τὴν ἰδική της, ἀξιολογώτατη ἐπίσης, εἰσφορά. Καὶ αὐτὲς οἱ κατ᾽ ἰδίαν εἰσφορὲς δὲν γίνονται βεβαίως μὲ αἰτία τὴν ἀπαλλοτρίωσι ! ...

Οἱ διστακτικοὶ ἂς εἶναι ἥσυχοι. Μὲ τὴν ῾Ηνωμένη Εὐρώπη οἱ λαοί μας δὲν πρόκειται, νὰ χάσουν ἀναποτρέπτως τὴν ἰδική του ὁ καθένας ἰδιοφυΐα, οὔτε τὰ ἰδιαίτερα χαρακτηριστικὰ τῆς πολιτιστικῆς του ταὐτότητος, αὐτά, ποὺ ἀποτελοῦν τὴν δόξα τοῦ παρελθόντος του καὶ τὴν ὑπερηφάνεια τοῦ παρόντος. Τέτοιες ἀπώλειες ἄλλωστε δὲν συντελοῦνται παρὰ μόνον στοὺς λαούς, ποὺ ρέπουν εἰς τὴν αὐτοεγκατάλειψι. Δὲν νομίζω, ὅτι εἶναι ἡ περίπτωσις κανενὸς ἀπὸ τοὺς εὐρωπαϊκούς μας λαούς.

Κύριε Πρόεδρε, Κυρίες καὶ Κύριοι,

᾽Εὰν μὲ τὴν ἄδειά Σας ἐξεθείασα τὴν ἑλληνικὴ συμβολὴ εἰς τὴν συγκρότησι τῆς Εὐρώπης, χρονικῶς παλαιότατη καὶ οὐσιαστικῶς σημαντικώτατη, ἔπραξα τοῦτο μὲ τὴν πρόθεσι, νὰ δικαιολογήσω : ὅτι δικαιούμαστε κατ᾽ ἐξοχὴν ἐμεῖς οἱ ῞Ελληνες, νὰ διακηρύξουμε σήμερα τὴν πίστι μας εἰς τὴν ῾Ηνωμένη Εὐρώπη καὶ τὴν βεβαιότητα γιὰ τὴν πραγματοποίησι τοῦ ὁράματος τῆς Εὐρωπαϊκῆς ῾Ενότητος. Πραγματοποίησι, τὴν ὁποία ἐξασφαλίζει ἡ σταθερὴ καὶ ἀνέκκλητη θέλησι τῶν λαῶν τῆς Εὐρώπης.

Δὲν ἀμφιβάλλω γιὰ τὴν ὁμογνωμοσύνη ὅλων εἰς τὴν θεμελιώδη αὐτὴ πρόκρισι, κατ᾽ ἐξοχὴν δὲ ῾Υμῶν τῶν φωτισμένων ἐκπροσώπων ἐλευθέρων λαῶν, ποὺ μοχθεῖτε καθημερινῶς γιὰ τὴν ἀποτροπὴ ἢ ἐξομάλυνσι τῶν δυσχερειῶν, ποὺ εἶναι φυσικόν, νὰ ἀνακύπτουν εἰς τὴν ἐργώδη αὐτὴν πορεία.

Καὶ δὲν ἀμφιβάλλω, διότι ἡ πρόκλησις τοῦ ἐπὶ θύραις 21ου αἰῶνος δὲν ἐπιδέχεται ἄλλη ἀπὸ τὴν προκείμενη ἐπιλογή.

῾Η ὁποία δὲν ἐξασφαλίζει ἁπλῶς τὴν ἐπιβίωσι τῆς Εὐρώπης. Εἶναι συγχρόνως ἐπιλογὴ προόδου. Γιὰ τὸν ἄνθρωπο καὶ τὸν ἀνθρώπινο πολιτισμό !

Σᾶς εὐχαριστῶ, Κύριε Πρόεδρε, γιὰ τὴν τιμητικὴ πρόσκλησι καὶ τοὺς φιλόφρονες πρὸς τὸ πρόσωπό μου λόγους Σας, καὶ ὅλους Σας γιὰ τὴν θερμὴ καὶ ἐγκάρδια ὑποδοχή.-